GENDER PROFILE MONTENEGRO
Uprkos tome što su žene iz Crne Gore i Jugoslavije izborile pravo glasa 1945. godine, rodna ravnopravnost u svim sferama društva još uvijek je dalekosežan cilj. No ipak, naše pretkinje ostavile su nam bogato nasljeđe otpora koje je osnov naše borbe danas. Neposredno nakon Prvog svjetskog rata, usljed globalne ekonomske krize izazvane ratom i pandemijom španske groznice, Crna Gora je, pogođena inflacijom, bila poprište prvih socijalnih protesta. Iako je izgubila suverenost, a njeno stanovništvo pogađala ozbiljna ekonomska i društveno-politička kriza, Crna Gora nije zaostajala za globalnim procesima koji se odnose na klasnu borbu, borbu za radnička prava i za bolje uslove rada i života. Protesti protiv skupoće organizovani su u Kotoru i Podgorici. Zanimljivo je da su oba protesta organizovala ženska udruženja.
Izvor : Canva
U januaru 1920. godine u Podgorici, Cetinju, Rijeci Crnojevića, Tivtu, Herceg Novom održani su zborovi žena na kojima su postavljeni zahtjevi za političko izjednačavanje polova.
Izvor : Canva
Proslava 1. maja, Međunarodnog praznika rada, praktikuje se sa ciljem obilježavanja stradanja žrtava radničkog pokreta sa demonstracija u Čikagu, iz 1886. godine. Demonstracije koje su istorijski marker radničkog pokreta, kada su uspostavljeni zahtjevi „tri osmice“: 8 sati rada, 8 sati odmora i 8 sati kulture/obrazovanja, ugušila je policija, kada je ubijeno 6 radnika, više desetina ranjeno, a kasnije još 5 radnika osuđeno na smrt. Na drugom kongresu Internacionale (1891. godine), 1. maj je priznat kao datum održavanja godišnjih aktivnosti. Od tada se širom svijeta, a u zavisnosti od okolnosti, ovaj dan obilježava kao važan datum radničkog pokreta tokom kojeg se u slavu žrtava organizuju različiti događaji.
Izvor : Freepik
Ženski pokret dobija sve veći broj članica, a njegovo subverzivno djelovanje postepeno postaje važan dio aktivnosti i misije borbe za klasnu, rodnu i svaku drugu ravnopravnost. Djelovanje pokreta postaje organizovanije. Sve više žena, posebno mladih, u borbi za građanske slobode, osvaja prostore koji su do tada bili rezervisani isključivo za muškarce. Počinje značajniji i intenzivniji rad Saveza komunističke omladine u Crnoj Gori, posebno među omladinkama u srednjim školama i na selu.
Izvor : Freepik
Manifestom kralja Aleksandra Karađorđevića donešenim 6. januara 1929. godine (Šestojanuarska diktatura), ukinut je Vidovdanski ustav, raspuštena Narodna skupština i zabranjen rad svih političkih partija skupova, svih sindikata. Uvedena je cenzura štampe. Taj mučan period za ostvarivanje radničkih prava i razvoj progresivnih ideja, uključujući i ženski aktivizam, trajao je više od dvije godine, a završen je u septembru 1931. godine. Početkom 1929. godine formiran je Centralni sekretarijat žena Komunističke partije Jugoslavije. Iste godine formulisano je Uputstvo Centralnog sekretarijata žena komunista o izgradnji partijskih aparata za rad među ženama, u kojem stoji: “Da bi se partija lakše i bolje mogla čvrsto povezati sa širokim masama nekomunističkih radnica treba u partiji izgraditi aparat za rad među ženama i to – po predlogu Centralnog sekretarijata žena, na sledeći način: ... II Žen. Org. u ćelijama, koja radi u preduzećima, gde je uposlen veliki broj radnica, treba da bude u vezi sa omladinskom ćelijom dotičnog preduzeća.“
Izvor : Canva
Decembar
5. decembra 1929. godine donešen je Zakon o narodnim školama u Kraljevini Jugoslaviji - nastava je obavezna za dječake i djevojčice, što je bilo izuzetno važno za unapređenje položaja žena, budući da je njihova društvena neravnopravnost bila u velikoj mjeri posljedica znatno nižeg stepena obrazovanja.
Izvor : Canva
Iako bez prava glasa, žene se počinju pojavljivati u zvaničnoj statistici koja se odnosi na plaćeni rad. U Crnoj Gori, u industriji je bilo 1386 radnika, a od toga 89 žena. Od ukupno 3307 nadničara koji su radili po crnogorskim selima, 1020 su bile žene.
Izvor : Freepik
U Njemačkoj dolazi na vlast Nacionalsocijalistička partija na čelu sa Adolfom Hitlerom. Uticaj fašističke i nacističke ideologije prisutan je širom Evrope. Na sjednici Centralnog odbora KPJ, održanoj krajem godine, donešena je odluka da se „u svakoj partijskoj jedinici mora odrediti ženski organizator koji treba da se bavi organizacionim i agitacionim radom među ženama“.
Izvor : Canva
Bojana Ivanović je, na demonstracijama 18. februara 1935. godine u Podgorici, bacila komad leda na žandara Govedaricu, koji je prevezen u bolnicu. Jedan kaplar je svjedočio: „Od demonstranata sam prepoznao Bojanu Ivanović, koja se put mene isprsila i viknula: „Pucaj“!, a zatim je uzviknula masi: „Naprijed“. Policija je uhapsila i saslušavala 40 učenica Trgovačke akademije i radnica Monopola duvana koje su učestvovale u februarskim demonstracijama. One se ubrajaju među najznačajnije protestne manifestacije u Crnoj Gori između dva svjetska rata.
Izvor : Canva
Novembar
Na naslovoj strani lista Zeta od 18. novembra 1935. godine objavljen je tekst „Za pravo glasa sviju žena”. U njemu se, između ostalog, navodi: „Žene u svim zemljama Jugoslavije vode danas zajedničku i jedinstvenu akciju bez razlike na ekonomsko socijalni položaj i političko ubjeđenje, za pravo glasa sviju žena i za druge slobode... Ova je borba žena za pravo glasa i druge slobode utoliko shvatljivija u Jugoslaviji ukoliko se više fašizam ustremljuje i nasrće na žene i njena do sada postignuta prava, što je razumljivo, jer fašizam u ropskom položaju žena vidi svoje bolje izglede na uspijeh, jer su žene za mir, jednakost i slobodu, a protiv imperijalističkih ratova, kao majke, sestre i supruge; protiv eksploatacije kao eksploatisane i ponižene, protivu fašizma i tiranije kao ugnjetene i tiranisane... Borba žena u Crnoj Gori, a to su vitalna pitanja, jer je zavladala masovna glad i golotinja, bosotina i do bijede nemaština usljed suše, nerodice itd“.
Publikacija Osvajanje slobode, UNDP 2023
Dok su se žene u nekim državama u Evropi već izborile za pravo glasa (Finska, Norveška, Danska, Island, Njemačka, Estonija, Litvanija, Luksemburg, Austrija, Poljska, Rusija, Holandija, Čehoslovačka, Švedska, Irska, Velika Britanija, Španija) žene u Jugoslaviji ulaze u intenzivne predratne godine, kasnije i u Drugi svjetski rat, te na krilima partizanske pobjede u kojoj nesebično učestvuju, u godinama koje slijede, izboriće i pravo glasa. Crnogorske prilike dodatno su usložnjene krajnje inferiornim statusom crnogorskog naroda u Kraljevini Jugoslaviji, zbog čega je položaj crnogorske žene bio dodatno otežan.
Publikacija Osvajanje slobode, UNDP 2023
Mart
Prve sedmice marta 1936. godine (nije poznat tačan datum) osnovana je prva ženska organizacija u Podgorici - ženski pokret. Osnivačkoj skupštini Ženskog pokreta prisustvovalo je oko 120 žena i djevojaka. Rad je otvorila Stanica Radović, koja je izabrana za predsjedavajuću skupštine, a za sekretarku je izabrana Jovanka Milačić. Nakon provale u KPJ, policija je pohapsila nekoliko stotina članova partije iz Crne Gore. Među više od 20 žena uhapšene su i Božana Vučinić, Đina Vrbica i Vasa Pavić iz Podgorice, Danka Kovačević iz Nikšića, Jana Đurašković, Milica Jovović, Bosa Milošević i Danica Dika Marinković iz Cetinja, Persa Delević Biljurić iz Berana, Desa Janketić iz Lukovca i druge.
Publikacija Osvajanje slobode, UNDP 2023
Mart
Početkom marta (2, 3. i 4. marta) 1937. godine, u grupi od 300 dobrovoljaca koji su krenuli u Španiju u pomoć demokratskim snagama, bilo je i žena, među njima i Jelena Ćetković, Ana Kovačević, Marija Šoljaga. Grupa je otkrivena, a oko 80 učesnika je uhapšeno. Lidia Jovanović bila je sekretarka Crvene pomoći za Crnu Goru, organizacije koja je od 1933. do 1941. godine predstavljala jedan od ključnih oblika angažovanja naprednih žena. Članice su prikupljale priloge za političke zatvorenike i zatvorenice, njihove porodice, pratile sudske procese i pružale različite vidove podrške. 30. marta 1937. godine sahranjena je Božana Vučinić, članica Mjesnog komiteta KPJ Podgorica i jedna od najistaknutijih članica partije. Umrla je od posljedica policijske torture u zatvoru. Božana je imala izuzetno važnu ulogu u radu sindikalnih organizacija u tekstilnoj i duvanskoj industriji u okviru kojih je predvodila rad sa ženama i vršila direktan uticaj na omasovljavanje borbe za slobodu, širenje komunističkog i ženskog aktivizma, zbog čega je bila i meta učestalih progona i mučenja.
Publikacija Osvajanje slobode, UNDP 2023
Ženski pokret postaje sve masovniji, okupljajući žene i iz gradova i sa sela, ujedinjene idejom društvene pravde i otpora tadašnjem režimu i siromaštvu. Paralelno se razvija partijska infrastruktura žena, koja će u godinama koje slijede postati čvrst temelj borbe za rodnu ravnopravnost.
Publikacija Osvajanje slobode, UNDP 2023
Mart
8. mart 1939. godine obilježen je demonstracijama u Podgorici, na kojima je, pored žena iz grada, učestvovao i veliki broj žena sa sela.
Publikacija Osvajanje slobode, UNDP 2023
Oktobar
Počeo je masovni pokret za pravo glasa žena.
Publikacija Osvajanje slobode, UNDP 2023
Decembar
1. decembra 1939. godine pripremana je državna proslava 21. godišnjice stvaranja Kraljevine SHS, a u Ulici slobode u Podgorici organizovane su demonstracije protiv vlasti, na kojima su učestvovale i žene. Krajem decembra je u Podgorici, u bioskopskoj sali Luksora, održan skup na kojem je učestvovalo oko 1000 žena. Na skupu su govorile i Anđela Vujošević u ime radnica, Savica Đurišić u ime službenica i Dara Vukotić u ime žena sa sela. Na zborovima po Crnoj Gori prikupljani su potpisi za prava glasa žena.
Publikacija Osvajanje slobode, UNDP 2023
Jun
Žene se kao borkinje uključuju u sastave proleterskih brigada. Četvrta crnogorska proleterska brigada je u trenutku formiranja brojala 1080 boraca, od čega 220 žena.
Publikacija Osvajanje slobode, UNDP 2023
13. jul
Trinaestojulski ustanak, organizovan pod rukovodstvom Komunističke partije, okupio je muškarce i žene, a ustanicima su se pridružili građani, inteligencija, studenti, kao i značajan broj kraljevih oficira. Prve borbe su započele na Čevu, u Mišićima i na Virpazaru, a ustanički plamen se uskoro proširio cijelom Crnom Gorom. Iako ugušen u avgustu, Ustanak je predstavljao u simboličnom smislu, izuzetan podvig u borbi protiv fašističkih i nacističkih okupatora i poruku da okupacija neće proći bez otpora.
Publikacija Osvajanje slobode, UNDP 2023
22. jul
Nakon uspjeha u borbama poslije 13. jula 1941. godine, KPJ uspostavlja organe narodne vlasti na novooslobođenoj teritoriji. Novoformirana Privremena Vrhovna komanda nacionalno oslobodilačkih trupa za Crnu Goru, Boku i Sandžak na novooslobođenoj teritoriji garantuje punoljetnim ženama pravo glasa, bez obzira na nacionalnost, vjeroispovijest i rasu. Na Skupštini za izbor Odbora narodnog oslobođenja u Beranama, žene prvi put u istoriji učestvuju u izborima ograna vlasti. Žene u Trinaestojulskom ustanku aktivno doprinose i sakupljanjem hrane, robe, humanitarne pomoći i ratnog materijala, i njihovom doturanju zarobljenicima i borcima.
Publikacija Osvajanje slobode, UNDP 2023
Oktobar
Formiran Glavni odbor Antifašističkog fronta žena (AFŽ) za Crnu Goru i Boku (Danica Marinović, Lidia Jovanović, Ljubica Kovačević, Dobrila Ojdanić, Bosa Đurović, Bosa Pejović, Đina Prlja.
Publikacija Osvajanje slobode, UNDP 2023
Prvi korak u uvođenju opšteg i jednakog prava glasa žena u Jugoslaviji predstavljaju Fočanski propisi, koje je u septembru 1942. godine donio Vrhovni štab.
Publikacija Osvajanje slobode, UNDP 2023
15-18. novembar
U Kolašinu je održana Skupština narodnih predstavnika, na kojoj je učestvovalo 538 delegata, od čega je bilo 20 žena, koje su prvi put u istoriji ovdje imale priliku da učestvuju u predstavničkom tijelu. Na ovoj Skupštini izabrano je Zemaljsko antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Crne Gore i Boke (ZAVNO), organ koji je preuzeo rukovođenje narodnooslobodilačkom borbom u Crnoj Gori. ZAVNO je brojao 118 članova, među kojima šest žena: Danica Marinović, Lidia Jovanović, Dobrila Ojdanić, Milica Mušikić, Stana Tomašević i Desa Anđelić.
Publikacija Osvajanje slobode, UNDP 2023
5-6. decembar
Prvi kongres AFŽ-a za Crnu Goru i Boku održan je u Kolašinu, a prisustvovalo je 400 delegatkinja. Ravnopravnost i emancipacija žena smatraju se tekovinama NOR-a i postaće važan segment programa KPJ i poslije rata. AFŽ je za zadatak imao da stečenu ravnopravnost štiti, a emancipaciju pospješuje i omogući potpuno uključivanje žena u javni život.
Publikacija Osvajanje slobode, UNDP 2023
April
Časopis „Naša žena’’, organ AFŽ-a za Crnu Goru i Boku, izlazi iz štampe, kao list koji će promovisati jačanje ideološkog vaspitanja i aktivizma kod žena.
Publikacija Osvajanje slobode, UNDP 2023
13-15. jul
Na trećem zasijedanju Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja (ZAVNO), koje je ujedno predstavljalo njegovu transformaciju u Crnogorsku antifašističku skupštinu narodnog oslobođenja (CASNO), usvojena je „Izjava o pravima građana’’, kojom su ženama potvrđena prava koja su stekla tokom NOR-a: jednakost i ravnopravnost polova, sloboda govora, vjeroispovjesti, savjesti, udruživanja i štampe.
Publikacija Osvajanje slobode, UNDP 2023
9. maj
Završen je Drugi svjetski rat! Njemačka je potpisala kapitulaciju čime je zvanično završen rat u svijetu, iako su u nekim krajevima borbe potrajale do kraja ljeta 1945. godine. Nakon katastrofalnih posljedica bacanja atomskih bombi na Hirošimu i Nagasaki i Japan je potpisao kapitulaciju 2. septembra, što je bio definitivni kraj rata. 50 000 žena uključeno je u radove na obnovi i izgradnji zemlje. Njihova aktivistička snaga koja je zablistala na prvim linijama fronta u borbi za slobodu, sada se stavlja u službu izgradnje i obnove porušene infrastrukture Crne Gore, ali i cijele Jugoslavije. U Narodnooslobodilačkom ratu 1941-1945. godine aktivno je u borbama učestvovalo 2546 žena iz Crne Gore, od kojih su 483 poginule. Kroz zatvore i logore je prošlo 12 108 žena. Strijeljane su ili obješene 1754 žene, a 71 je preminula u logorima. Osam žena sa prostora Crne Gore proglašeno je narodnim heroinama: Ljubica Popović, Vukosava Vukica Mićunović, Jelica Mašković, Đina Vrbica, Jelena Ćetković, Milica Vučinić, Vukica Mitrović i Dobrila Ojdanić. Žene u Jugoslaviji, pa samim tim i Crnoj Gori, pravo glasa prvi put su iskoristile nakon Drugog svjetskog rata, na izborima za Ustavotvornu skupštinu Crne Gore 3. novembra 1945. godine i za Ustavotvornu skupštinu FNRJ 11. novembra iste godine. Biračko pravo tada su imali svi muškarci i žene sa navršenih 18 godina, osim onih koji su, u skladu sa Zakonom o biračkim spiskovima, bili izbrisani zbog kompromitovanosti u odnosu na Narodnooslobodilačku borbu i principe revolucionarnog organizovanja vlasti.
Izvor : Canva
Godina kada su konačno prepoznata i zakonski definisana politička prava žena u tadašnjoj Jugoslaviji, usvajanjem Ustava FNRJ. Iste godine, žene već počinju da koriste svoja prava aktivno učestvujući u političkom životu.
Publikacija Osvajanje slobode, UNDP 2023
31. januar
Žene konačno dostižu formalnu političku ravnopravnost sa muškarcima, ostvarujući jednako biračko pravo. Član 24 Ustava: Žene su ravnopravne sa muškarcima u svim oblastima državnog, privrednog i društveno-političkog života. Za jednaki rad žene imaju pravo na jednaku platu kao i muškarci i uživaju posebnu zaštitu u radnom odnosu.
Publikacija Osvajanje slobode, UNDP 2023
3. novembar
Izbori za Ustavotvornu skupštinu. Na ovim izborima svoje biračko pravo ostvarilo je čak 88% Jugoslovenki.
Publikacija Osvajanje slobode, UNDP 2023
Prve poslanice u crnogorskom Parlamentu (šesti saziv) bile su Lidia Jovanović, Dobrila Ojdanić i Draginja Vušović. Žene su tada, 1946. godine, činile 2,8% sastava Skupštine.
Publikacija Osvajanje slobode, UNDP 2023
Poslijeratne godine karakteriše snažna emancipacija svih slojeva društva, a posebno žena. Ova godina bila je revolucionarna u pogledu emancipacije muslimanki, koju je karakterisalo skidanje zara i feredže. Samo u dvomjesečnom osmomartovskom takmičenju učestvovalo je 56 hiljada žena, dajući na raznim akcijama popravke i izgradnje puteva i u poljoprivredi 95 hiljada radnih dana. U istom takmičenju žene su, na primjer, pored ostalog, zasadile, okrečile i podrezale 32 hiljade voćaka. I broj žena na čitalačkim grupama je znatno porastao penjući se na 54 hiljade, a razna predavanja je posjetilo oko 30 hiljada žena.
Publikacija Osvajanje slobode, UNDP 2023
Generalna skupština Ujedinjenih nacija usvojila je Univerzalnu deklaraciju o ljudskim pravima na zasjedanju u Parizu. Tim činom postavljena je osnova savremenog međunarodnog poretka, izgrađenog kao odgovor na posljedice Drugog svjetskog rata. Deklaracija se sastoji od preambule i 30 članova, a njena suštinska poruka je da se sva ljudska bića rađaju slobodna i jednaka u dostojanstvu i pravima.
Izvor : Canva
Evropska konvencija o ljudskim pravima donijeta je u okviru Savjeta Evrope radi zaštite osnovnih ljudskih prava, poput prava na život, zabrane mučenja, slobode izražavanja, zabrane diskriminacije, prava na pošteno suđenje, prava na privatnost. Konvencija omogućava ženama pristup pravdi kroz Evropski sud za ljudska prava, čija je sudska praksa doprinijela razvoju prava na abortus, pravne zaštite od porodičnog nasilja, diskriminacije u zapošljavanju. Crna Gora je Evropsku konvenciju o ljudskim pravima potpisala odmah nakon obnove nezavisnosti, 6. juna 2006. godine.
Oktobar
Sistem nastavlja da se unapređuje u pogledu ostvarivanja ženskih prava, ali ne samo političkih, već i onih koja im prethode, poput zakonskih reformi obrazovnog sistema. Treći kongres AFŽ-a, na kojem se potencira emancipacija žena u skladu sa ideološkim obrascima Partije i zapošljavanje žena u privrednim granama.
Publikacija Osvajanje slobode, UNDP 2023
Izbori za narodne poslanike održani su 8. oktobra 1950. godine, a prethodno je 20. jula 1950. godine Narodna skupština donijela Zakon o izboru narodnih poslanika. U ovom mandatu Narodne Skupštine bilo je 96,3% muškaraca i 3,7% žena, dok u Predsjedništvu Narodne Skupštine koje je brojalo pet članova nije bilo žena.
Izvor : Canva
Kao posljednja od temeljnih ženskih prava, i tema abortusa dolazi na razmatranje pa abortus konačno postaje dozvoljen, iako je zakonski okvir primjene ovog prava više puta pretrpio izmjene, sve do izmjene Ustava iz 1974. godine, kojom abortus postaje ustavno pravo. Tek tada abortus postaje dio posebnih zakonskih rješenja. Od 1951. godine, Krivični zakon više ne prepozanje ženu kao počiniteljku abortusa, što je do tada bio slučaj. Uredba za vršenje dopuštenog pobačaja je usvojena 1952. godine, kojom se prvi put precizno reguliše abortus, te navode razlozi zbog kojih se abortus može izvršiti, poput zdravlja i života trudne žene, predviđenog zdravstvenog stanja ploda/djeteta, u slučaju kada je do trudnoće došlo izvršenjem krivičnog djela, kao i ako bi rođenje djeteta dovelo do narušavanja zdravlja žene zbog teških materijalnih, ličnih i porodičnih prilika. Kasnijom uredbom iz 1960. godine, socijalni uslovi abortusa su još bolje formulisani.
Izvor : Canva
Konvencija o političkim pravima žena donosi se u Njujorku kada u mnogim državama žene još uvijek nemaju pravo glasa, te predstavlja ključni korak ka političkoj jednkaosti. Priznaje ženama pravo da glasaju, budu birane i obavljaju javne funkcije. Crna Gora je potvrdila ovu Konvenciju 1953. godine, u sastavu FNRJ.
Izvor : Canva
AFŽ, jedini emancipatorski pokret najšireg opsega, čija je misija bila suštinsko unapređenje položaja žena u Jugoslavija prestaje da postoji. Njegovim ukidanjem, borba za ženska prava postaje značajno oslabljena, a žena se opet nastoji smjestiti u privatni prostor, dok javna sfera ostaje mahom rezervisana za muškarce.
Publikacija Osvajanje slobode, UNDP 2023
Septembar
Ukidanje AFŽ-a, odlukom Narodnog fronta. AFŽ se transformisao u Savez ženskih društava, zaduženih prvenstveno za brigu o majci i djetetu. Vlasti su smatrale da je ravnopravnost žena postignuta i zadovoljavajuća, ali ipak je ukidanjem AFŽ-a suštinski zaustavljen uspješan talas emancipacije širom Jugoslavije. 1953. godine takođe su Ustavnim zakonom definisani republički organi vlasti: Narodna Skupština, Izvršno vijeće, organi uprave (državni sekretarijati, sekretarijati izvršnog vijeća, samostalne uprave i upravne organizacije) republički savjeti, sudovi i javno tužilaštvo. Narodna Skupština je bila dvodomna i sačinjena od Republičkog vijeća i Vijeća proizvođača. Ukupno su oba vijeća Skupštine imala 122 poslanika od čega je bilo šest žena odnosno 4,9%. U Predsjedništvu Narodne Skupštine koje je brojalo sedam članova nije bilo žena.
Publikacija Osvajanje slobode, UNDP 2023
Prva žena u izvršnoj vlasti u Crnoj Gori
Tek 1958. godine, dakle 13 godina od uspostavljanja jednakog biračkog prava i 12 godina od donošenja Ustava FNRJ, a zatim i Narodne Republike Crne Gore kojim se ženama i muškarcima garantuje jednako pravo da biraju i budu birane u sve organe državne vlasti, u izvršnu vlast u Crnoj Gori prvi put je izabrana žena – Vukosava Mićunović.
Publikacija Osvajanje slobode, UNDP 2023
Kada je riječ o zakonodavnoj vlasti, poslanice su bile zastupljene u svega 4,6%, odnosno, od 150 poslanika, koliko ih je ukupno bilo u Republičkom vijeću i Vijeću proizvođača, njih sedam bile su žene. Predsjedništvo Narodne Skupštine koje je brojalo sedam članova nije imalo nijednu ženu.
Izvor : Skupština
Novim Ustavom iz 1963. godine Skupština SR Crne Gore je uređena kao petodomna i čine je: Republičko vijeće, Privredno vijeće, Prosvjetno-kulturno vijeće, Socijalno-zdravstveno vijeće i Organizaciono-političko vijeće. Najveći procenat žena zabilježen je u Organizaciono-političkom vijeću, gdje je od 46 izabranih poslanika bilo 13 žena, odnosno 28,3%. Slijedi Prosvjetno-kulturno vijeće, u kojem je među 46 poslanika bilo osam žena, što čini 17,4%. U Republičkom vijeću, koje je imalo ukupno 70 članova, bilo je osam žena, odnosno 11,4%. U Socijalno-zdravstvenom vijeću izabrano je pet žena od ukupno 46 poslanika, što iznosi 10,9%. Najmanja zastupljenost žena bila je u Privrednom vijeću, gdje su četiri žene činile svega 8,7% od ukupno 46 poslanika.
Izvor : Skupština
Do 1965. godine u Predsjedništvu nije bilo žena, a od 1965. godine Milica Pajković je kao predsjednica Socijalno-zdravstvenog vijeća bila članica Predsjedništva, što predstavlja prvi put od 1946. godine da se jedna žena nađe na rukovodećoj funkciji u Skupštini.
Izvor : Skupština
Godina koja označava donošenje Međunarodnog pakta o građanskim i političkim pravima i Međunarodnog pakta o socijalnim, ekonomskim i kulturnim pravima, rezolucijom Generalne skupštine Ujedinjenih nacija od 16. decembra 1966. godine. Pakt o građanskim i političkim pravima uključuje mehanizam nadzora i formira Komitet za ljudska prava, te u članu 3 naglašava jednakost polova, dok je Pakt o socijalnim, ekonomskim i kulturnim pravima ključan za borbu protiv strukturne diskriminacije žena i odnosi se na siromaštvo, pristup zdravstvu, reproduktivna prava, pravo na porodiljsko odsustvo, jednaku platu za jednaki rad. Bivša SFRJ, u čijem je Crna Gora bila sastavu, ratifikovala je oba Pakta još 1971. godine, a danas čine obavezan dio crnogorskog pravnog poretka.
Izvor : Canva
Od izabranih 254 poslanika u svim vijećima Skupštine bilo je 15 žena, odnosno 5,9%. Od osam članova Predsjedništva u ovom mandatu nije bilo žena.
Izvor : Skupština
Od šest članova Predsjedništva Skupštine koje čine predsjednik Skupštine, dva potpredsjednika i presjednici tri vijeća, bila je jedna žena. Na ovoj funkciji bila je Mileva Gagović, kao predsjednica Društveno-političkog vijeća. Ovo je drugi put od 1946. godine da se u rukovodstvu Skupštine nađe žena.
Izvor : Constitution SFRJ
U sastavu ovog vijeća se prvi put nakon izvršnog vijeća izabranog 1958. godine, dakle tek 20 godina kasnije, opet nalazi jedna žena – Olga Perović. U tadašnjem sazivu Skupštine, od ukupno 135 poslanika 15 su bile žene, što je 11,1%.
CEDAW
Konvencija o uklanjanju svih oblika diskriminacije žena - Convention on Elimination of All Forms of Discrimination Against Women (CEDAW) usvojena je 18. decembra 1979. godine od Generalne skupštine Ujedinjenih nacija, a stupila na snagu 3. septembra 1981. godine. Konvenciju je do danas ratifikovalo 185 država članica Ujedinjenih nacija među kojima je i Crna Gora. Uspostavljen je i nadzorni mehanizam - Odbor za uklanjanje diskriminacije, zadužen za praćenje primjene Konvencije, prije svega kroz razmatranje izvještaja koje su države obavezne da dostavljaju najmanje jednom u periodu od četiri godine.
Izbori za Skupštinu Crne Gore održani su 13. aprila 1982.
U Vijeću udruženog rada bilo je 12 žena među 75 delegata, što čini 16% ukupnog sastava. U Društveno-političkom vijeću sedam žena činilo je dio od ukupno 35 delegata, dok su u Vijeću opština bile zastupljene svega dvije žene od ukupno 55 delegata, odnosno 3,6%. Ukupno je u svim vijećima bilo 21 žena od 165 delegata, što predstavlja 12,7% ukupne zastupljenosti žena u tadašnjoj strukturi vlasti. U Predsjedništvu Skupštine, koje je brojalo sedam članova, nije bilo nijedne žene.
Izbori za Skupštinu Crne Gore održani su 21. aprila 1986. godine.
U Vijeću udruženog rada, od ukupno 75 delegata, izabrano je 10 žena, odnosno 13,3% U Vijeću opština, od 55 delegata, izabrane su tri ženešto čini 5,5%. U Društveno-političkom vijeću, koje je brojalo 35 delegata, bilo je osam žena, odnosno 22,8%. Od ukupno 165 delegata bila je 21 žena odnosno 12,7%. U Predsjedništvu Skupštine u kojem je bilo šest članova nije bilo žena.
Prva Vlada Crne Gore od uvođenja višestranačja, izabrana 15. februara 1991. godine, imala je 19 članova, a u njenom sastavu nije bilo nijedne žene. Ni u jednom od navedenih segmenata ekspozea Vlade nijednom riječju se ne pominju žene, ni prilikom analize postojećeg stanja, ni u razvojnim planovima, niti u osvrtu na moguće ekonomske i socijalne posljedice predloženih mjera, kao ni u nizu mjera koje za cilj imaju reformu državnih organa. U Vladi koja je tom prilikom predložena, kako je već istaknuto, nije bilo žena. Kada je riječ o Skupštini Crne Gore, u mandatnom periodu od 1990 – 1992. godine, od 125 poslanika bilo je 120 muškaraca i 5 žena, odnosno 96% muškaraca i 4 % žena.
Izvor : Canva
Sljedeća Vlada, koja je brojala 25 članova, među kojima nije bila nijedna žena, izabrana je 5. marta 1993. godine. Istovremeno, u konstitutivnom sazivu Skupštine u periodu od 1992. do 1996. godine, bilo je 80 muškaraca i pet žena, odnosno 5,9%. Tokom tog mandata vršen je upečatljivo veliki broj promjena u poslaničkom sastavu, ali je samo nakon jedne promjene umjesto muškarca kojem je prestao mandat u Skupštinu ušla žena, te je od polovine ovog saziva broj žena bio šest što je 7%, a muškaraca 79.
Izvor : Canva
Usvojena Bečka deklaracija na prvoj Svjetskoj konferenciji o ljudskim pravima, čiji je primarni cilj bio da nakon Hladnog rata reafirmiše važnost ljudskih prava u novom svjetskom poretku. Feministkinje i aktivistkinje iz cijelog svijeta mobilisale su se kako bi izvršile pritisak da se prava žena formalno ugrade u tekst Deklaracije, koja priznaje univerzalnost, nedjeljivost i međuzavisnost svih ljudskih prava – građanskih, političkih, ekonomskih, socijalnih i kulturnih. Crna Gora je Konvenciju, u sklopu SRJ, potvrdila iste godine kada je donešena.
Izvor : Canva
Pekinška platforma za akciju
Pekinška deklaracija i Platforma za akciju, usvojena na Četvrtoj svjetskoj konferenciji o ženama 1995. godine u Pekingu, predstavlja najsveobuhvatniji globalni okvir za kreiranje politika koje teže postizanju rodne ravnopravnosti. Dokument definiše 12 prioritetnih oblasti, među kojima su: Žene i siromaštvo, Obrazovanje i obuka žena, Žene i zdravlje, Nasilje nad ženama, Žene i oružani sukob, Žene i ekonomija, Žene na vlasti i mjestima odlučivanja, Institucionalni mehanizmi za poboljšanje položaja žena, Ljudska prava žena, Žene i mediji, Žene i životna sredina, Djevojčice. Crna Gora se opredijelila da djeluje u osam oblasti, fokusirajući se na: unapređenje ljudskih prava žena, rodno odgovorno obrazovanje, ekonomsku ravnopravnost, rodno odgovornu zdravstvenu zaštitu, borbu protiv rodno zasnovanog nasilja, ravnopravnost u medijima, kulturi i sportu, učešće žena u odlučivanju, kao i jačanje institucionalnih mehanizama i međunarodne saradnje.
Izvor : UN
Sljedeća Vlada, koja je imala 26 članova, među kojima nije bilo žena, izabrana je 24. decembra 1996. godine. Kada je riječ o Skupštini, prije izbora 1996. godine, donijet je Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o izboru odbornika i poslanika kojim je utvrđen broj poslanika koji se bira na 71, određene izborne jedinice, određene posebne izborne jedinice za manjine, broj potrebnih potpisa za podnošenje liste, i način određivanja poslanika tako što se prva polovina određuje po redosljedu a druga polovina u skladu sa odlukom podnosioca liste. I pored činjenice da je broj žena bio izuzetno nizak i da je novi Ustav označen kao veoma moderan i sveobuhvatniji od saveznog Ustava u domenu ljudskih prava, u ovom Ustavu nema normi koje se bave političkom participacijom žena, uvođenjem mjera afirmativne akcije, niti utvrđivanjem politike jednakih šansi za muškarce i žene. U periodu od 1996. do 1998. godine, u sastavu Skupštine Crne Gore bilo je 7,04% žena.
Izvor : Canva
Nova Vlada Crne Gore izabrana je 16. jula 1998. godine i pored toga što je Vlada imala 24 člana, u njenom sastavu nije bila nijedna žena. Takođe, u Skupštini Crne Gore u periodu od 1998. do 2001. godine prisutne su samo četiri žene, odnosno 5,1% od ukupno 78 poslanika. Zakonima i dalje nije prepoznata važnost obezbjeđivanja mehanizama za odgovarajuću zastupljenost žena.
Izvor : Canva
Prvi put je žena izabrana za vanrednu članicu Crnogoske akademije nauka i umjetnosti. To je Olga Perović, koja je 2008. postala stalna članica CANU.
Ni sljedeća Vlada koja je imala 19 resora, a izabrana je 2. jula 2001. godine, u svom sastavu nije imala nijednu ženu. Kada je riječ o Skupštini, u periodu od 2001. do 2002. godine, od 77 izabranih poslanika bilo je sedam žena što je 9,9%.
Prvi put na mjesto predsjednice Skupštine izabrana je žena, poslanica Liberalnog saveza Crne Gore, Vesna Perović, a dva potpredsjednika su bili muškarci. U sljedećem sazivu Skupštine Crne Gore, od 2002. do 2006. godine, tokom najvećeg dijela ovog saziva od 75 poslanika bilo je 9 žena (12%).
Nakon parlamentarnih izbora održanih u septembru 2006. godine, 10. novembra je izabrana nova Vlada koja je brojala 17 članova, među kojima je bila samo jedna žena, što je činilo 5,8% ukupnog sastava. Upravo jedina članica Vlade, dr Gordana Đurović, postaje prva žena na funkciji potpredsjednice Vlade, zadužena za evropske integracije. Istovremeno, u mandatnom periodu od 2006. do 2009. godine Skupština Crne Gore imala je 81 poslanika, od kojih su 74 bili muškarci, a sedam žene, što je 8,6%.
Izvor : Canva
Zakon o rodnoj ravnopravnosti
Zakon o rodnoj ravnopravnosti usvojen je 2007. godine, a posljednji put mijenjan 2015. godine. Zakon u članu 2 definiše rodnu ravnopravnost kroz jednakost i ravnopravnost učešća u svim oblastima javnog i privatnog sektora, jednak položaj i jednake mogućnosti za ostvarivanje svih prava i sloboda i korišćenje ličnih znanja i sposobnosti za razvoj društva, kao i ostvarivanje jednake koristi od rezultata rada. Jedan od najvažnijih segmenata Zakona je član 3 koji obavezuje državne organe, organe državne uprave i lokalne samouprave, javne ustanove, javna preduzeća i druga pravna lica koja vrše javna ovlašćenja, na integrisanje rodne perspektive i ocjenjivanje i vrednovanje uticaja svih odluka iz sopstvene nadležnosti na položaj žena i muškaraca.
Izvor : Canva
Usvajanje Istanbulske konvencije
Usvojena Istanbulska konvencija, pod okriljem Savjeta Evrope, koja je nastala iz potrebe za međunarodnim odgovorom na nasilje nad ženama. Riječ je o prvoj pravno obavezujućoj konvenciji u Evropi koja se isključivo fokusira na rodno zasnovano nasilje kao na pitanje od javnog interesa. Crna Gora je ratifikovala Istanbulsku konvenciju 2013. godine, a njenu primjenu prati Komitet GREVIO kojem je država izvještavala u tri navrata, 2017, 2021. i 2023. godine.
Izvor : Istanbulska konvencija
Uvođenje kvota za manje zastupljeni pol
Učešće žena u politici bilo bi značajno manje da nije uveden pravni okvir sa ciljem da zaštiti, podstakne i promoviše ravnopravnu participaciju u javnom životu. Važeći Zakon o izboru odbornika i poslanika donijet je u februaru 1998. godine i nakon toga je devetnaest puta mijenjan. U trenutku donošenja Zakona, u Skupštini Crne Gore bilo je pet žena odnosno 7,04%. 2011. godine su u Zakon o izboru odbornika i poslanika prvi put uvedene kvote koje predviđaju 30% žena na izbornim listama. Na prvim izborima nakon uvođenja kvota, broj žena u Skupštini Crne Gore dostigao je 18,5%. 2014. godine Zakon je značajno izmijenjen u pravcu redosljeda kandidata i kandidatkinja na listama, pa je predviđeno da svaka partija mora predati listu sa najmanje 30% žena, uz obavezni raspored od najmanje jednog kandidata/kinje manje zastupljenog pola u četiri kandidata/kinje. Na prvim izborima nakon ove izmjene, izabrano je 23,4 % žena.
UNDP Montenegro
ŽPM
Ženska politička mreža osnovana je 17. novembra 2017. godine, uz podršku UNDP-a, i već na samom početku odredila prioritetne pravce djelovanja koji su se odnosili na tri oblasti: političku participaciju, ekonomsko osnaživanje i borbu protiv rodno zasnovanog nasilja. U aktivnom periodu djelovanja, ŽPM je uspostavila standarde uspješnosti u procesima osnaživanja žena. Zahvaljujući zakonskim inicijativama ŽPM, ženske organizacije u političkim partijama dobile su za nepune četiri godine ukupno skoro 4 miliona eura, a svojim radom je podstakla lokalne samouprave u Crnoj Gori da izdvoje više od 2 milona eura za podršku ženskom preduzetništvu kojim je preko 500 preduzetnica dobilo bespovratna sredstva za pokretanje ili širenje svojeg biznisa. ŽPM predstavlja jednu od najširih, najozbiljnijih i najorganizovanijih ikada uspostavljenih ženskih mreža u Crnoj Gori, kako kroz modele umrežavanja i uključivanja, tako i kroz edukacije kojima je osnaživala žene za politički rad u svojim partijama i na javnoj sceni, kao i za borbu za prava žena.
UNDP Montenegro
Prva kandidatkinja za predsjednicu
Na ovim se izborima prvi put kandidovala i jedna žena, Draginja Vuksanović Stanković.
Izvor : www.aa.com.tr
U 2019. godini prihvaćeni su svi amandmani Ženske političke mreže na Zakon o finansiranju političkih subjekata i izbornih kampanja. Usvajanjem ovih amandmana obezbijeđena su posebna sredstva za finansiranje ženskih organizacija, što je danas jedinstven primer ne samo na Zapadnom Balkanu, nego i šire, pa iskustvo Crne Gore kao pozitivan primjer koriste mnogobrojne organizacije koje se bave unapređenjem političke participacije žena. Ovim Zakonom propisano je izdvajanje budžetskih sredstava u visini od 0,05 odsto tekućeg budžeta za finansiranje redovnog rada ženskih organizacija u političkim subjektima u Skupštini.
UNDP Montenegro
Izmjene poslovnika skupštine
U Poslovniku Skupštine Crne Gore, nakon izmjena 2020. godine, u članu 18 je definisano da se najmanje jedan potpredsjednik bira iz reda manje zastupljenog pola.
Izvor : Skupština
Zastupljenost žena u 27. sazivu i promjene u rukovodstvu skupštine
27. saziv Skupštine Crne Gore, činile su 23 poslanice, odnosno 28,3% žena, od kojih je petina poslaničku funkciju dobila nakon ostavke njihovih partijskih kolega. Period 27. saziva obilježila je i rekonstrukcija Vlade, koja je u februaru 2022. godine izgubila povjerenje u Skupštini. Nakon formiranja nove parlamentarne većine, 28. aprila 2022. godine, za predsjednicu Skupštine izabrana je Danijela Đurović, čime je po drugi put u istoriji Crne Gore žena obavljala tu funkciju. Đurović je bila predsjednica Skupštine do 27. jula 2023. godine, kada je nakon izbora održanih 11. juna konstituisan novi saziv. Tokom mandata Đurović, pokrenuta je inicijativa za njeno razrješenje, ali nije dobila potrebnu većinu.
Izvor : Skupština
Od 14 analiziranih parlamentarnih partija ne postoji nijedna na čijem je čelu žena. Od 1945. do 2023. godine samo 26 žena su bile članice Vlade u Crnoj Gori, uz naglasak da su neke od njih bile ministarke u više od jednog mandata. Do uspostavljanja višestranačja samo dvije žene su bile u Vladi. Važno je naglasiti da bi broj i nakon uspostavljanja višestranačja bio još porazniji da u posljednja četiri sastava Vlade nije bilo po četiri ministarke. Jasno je da bi se tek kada bi se skupile sve žene koje su ikada bile ministarke, mogla formirati jedna Vlada sa prosječnim brojem resora u periodu od početka višestranačja.
UNDP Montenegro
Povećanje kvote za manje zastupljeni pol na 40%
Nakon uvođenja kvote za manje zastupljeni pol 2011. godine i unapređenja mehanizma 2014. godine, izmjenama Zakona o izboru odbornika i poslanika iz 2025. kvota je povećana sa 30% na 40%. Kada je riječ o redosljedu kandidata i kandidatkinja na izbornim listama, Zakon od 2025. propisuje da svaka lista mora sadržati najmanje 40% kandidata ili kandidatkinja manje zastupljenog pola, uz obavezni raspored koji obezbjeđuje da se najmanje jedan kandidat/kinja manje zastupljenog pola nalazi među svaka tri uzastopna mjesta na listi. Rezultat ovih izmjena će se reflektovati na prvim narednim izborima.
© 2025 Gender Profile, Sva prava zadržana